Ailiemiz Güneş Sistemi (Tüm Ayrıntılarıyla)
Dünyamızın ailesi olan Güneş Sistemini ne kadar iyi tanıyoruz? Komşularımız kimler ve nasıl bir sistemin parçasıyız? Galaksi gezgini olarak size Güneş Sistemimizi tanıtmak benim en büyük önceliğim. Hadi gelin bu evrende bulunduğumuz yeri daha iyi öğrenelim!
İçindekiler
Güneş Sistemi Nedir?
Güneş sistemi, merkezinde ortalama boyutta bir yıldız bulunan ve 8 gezegen, 5 cüce gezegen ve 290 doğal uydudan oluşan bir sistemdir. Bu 8 gezegenin yarısı karasal, diğer yarısı gazsal gezegendir. Merkezde olan Güneş’in kütleçekiminden etkilenen bütün gezegenler ve diğer gök cisimleri Güneş’in etrafında dolanır.
Ayrıca Güneş sisteminde karasal ve gazsal gezegenleri ayıran, kaya ve metal içerikli bir asteroit kuşağı, sistemin dış katmanlarında ise çoğunlukla buzdan oluşmuş bir çöküntü çemberi olan Kuiper Kuşağı bulunur. Bu kuşağın da ötesinde ise varsayımsal bir Oort bulutu bulunur. Oort bulutu, Güneş Sistemini küre olarak saran buz ve diğer küçük gök cisimlerinden olusan devasa bir katmandır.
Güneş Sistemi Nasıl Oluştu?
Güneş sistemi, yıldızlararası bulut olarak bilinen gaz, toz ve plazmadan oluşan bir yapıda meydana gelmiştir. Güneş Sistemi, bu bulut tiplerinden biri olan hidrojen bakımından zengin, helyum ve diğer ağır elementleri içeren geniş ölçekli bir moleküler bulutta oluşmuştur. Bu bulutun Güneş sistemi oluşmadan yaklaşık 4,6 milyar yıl önce ilkel bir süpernova kalıntısı olduğu düşünülüyor. Bulutun hidrojen bakımından zengin olması yıldız oluşumuna teşvik eder. Güneş oluşmadan önce yer çekimi nedeniyle merkeze çökmeye başlayan malzemeler zamanla daha hızlı dönmeye ve çevresinde bir disk oluşturmaya başlar.
Güneş sisteminin temelleri atıldığı bu evreye “presolar nebula” denir. Zaman geçtikçe merkezde bir proto yıldız, yani bebek yıldız oluşur. Bu sırada kütleçekim nedeniyle bulutsudaki malzemeler proto yıldızın yörüngesine toplanır ve moleküler bulut düzleşmeye başlar. Proto yıldız aşamasındaki Güneş’in çekirdeğindeki hidrojen atomları yeterince ısındığında bir nükleer füzyon başlar. Füzyonun sonucunda yıldız helyum ve enerji üretir. Milyonlarca yıl sonra bebek Güneş’in merkez kütlesi yeterli seviyeye ulaştığında çift yönlü bir jet akışı gerçekleştirir ve oluşumunu tamamlar. Güneş’in çevresindeki malzemeler artık çekilmez ve ön gezegen diski yıldızdan uzaklaşır.
Güneş hala bir proto yıldızken ön gezegen diskinde gaz devleri oluştu. Bu gaz devlerinden ilk Jüpiter ve Satürn, daha sonra Neptün ve Uranüs oluştu. İlk oluşan bu gezegenler kendi kütleçekimlerini kazandıkları için çevrelerindeki malzemeleri yutmaya ve büyümeye başladılar. Hatta Neptün ve Uranüs’ün bu yüzden küçük kaldığı düşünülüyor. Zamanla Jüpiter büyüdükçe merkezden uzaklaşmaya başladı ama Satürn merkeze doğru çekildi ve Jüpiter ile 3:2’lik bir rezonansa girdi. Bu yörüngesel rezonans, iki gezegenin her 2 tam yörüngede 3 kere birbirlerine en yakın oldukları zamanlarda karşılıklı çekim etkisi uygulamasına neden oldu.
Jüpiter ve Satürn'ün yörüngesel rezonansının yarattığı sonuç. Merkür, Venüs, Dünya ve Mars, Jüpiteri'in iç yörüngesinde (kırmızı daire) oluşmuştur. (BYA = milyar yıl önce) Kaynak
Jüpiter, merkezden uzaklaşırken yolundaki çoğu gazı yuttu ve kaya parçalarını Güneş’ten uzağa taşıdı. Bunun sayesinde Ay da dahil karasal gezegenlerin oluşumu başladı. Ancak merkezden uzaklaşan Jüpiter, Satürn’ün yörüngesini bozdu ve Neptün, Uranüs’ün dış yörüngesine kaydı. Yörüngesel göç, o sırada sistemi çevreleyen kaya ve buz parçalarının her yere saçılmasına ve karasal gezegenlerin oluştuğu iç merkezde sayısız çarpışmalara yol açtı. Bu olaya Geç Dönem Ağır Bombadırman’ı diyoruz. 20 ila 200 milyon yıl süren bombardıman bittikten sonra Güneş sistemi stabilite kazandı ve oluşumunu tamamladı.
Güneş Sisteminin Oluşum Süreci ve Sonrası
Güneş sistemi oluşurken çeşitli evrelerden geçmiştir. Bu evreler, yaşadığımız sistemin geleceğine şekil vermiş dönüm noktalarıdır:
Güneş Sistemi Kaç Yaşında?
Bilim insanları tarafından Güneş Sistemi yaşı 4,568 milyar yıl olarak ölçülmüştür.
Güneş Sistemi Mantığını Kim Çözmüştür?
Milattan önce 400’lerde Güneş’in evrenin merkezi olduğunu ilk savunan kişi Yunan filozof Filolaos’tur. Bu görüşü yakın yıllarda savunan bir başka kişi de Yunan gökbilimci Sisamlı Aristarkus’tur. Ancak bu konuda genel olarak bildiğimiz ünlü biri var: Nicolaus Copernicus.
1500’lerde matematikçi ve astronom Nicolaus Copernicus, Güneş Sistemi modelini yeniden ortaya attı. Günümüze kıyasla Orta Çağ Avrupasında geosantrizm yaygındı. Kısaca, evrenin merkezinde Dünya olduğu düşünülüyordu. Ancak 16. yüzyılda Copernicus, unutulmuş günmerkezlilik veya Güneş merkez düşüncesini yeniden ortaya atarak diğer gezegenlerin Güneş’in etrafında döndüğünü savundu. Hatta bu konu hakkında 1543’te yayımlandığı De Revolutionibus Orbium Coelestium (Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine) kitabında “Gezegenler Güneş’in etrafında kusursuz bir dairesel yönde dönüyorlar.” ve “Dünya Güneş’ten büyük değildir.” ifadeleri yer alıyor.
Güneş Sistemini Kim Keşfetti?
Rönesans döneminde ünlü astronom Galileo Galilei, kendi yaptığı teleskop ile Güneş Sistemi’ni keşfetti. 1608 yılında Hollanda’da cisimleri daha yakın gösteren bir “dürbünün” ortaya çıkması Galileo’nun ilgisini çekti ve kısa sürede nasıl çalıştığını çözerek kendi gelişmiş versiyonunu yaptı. Galileo, 1609 yılında teleskobun ilk versiyonunu kullanarak gözyüzü gözlemlerini kayda alan ilk kişi oldu. Galileo’nun gökyüzündeki en parlak gök cismi olan Venüs’e yaptığı gözlemleri Venüs’ün Ay gibi evreleri olduğunu ortaya çıkardı. Bunun sonucunda Dünya ve diğer gezegenlerin Güneş etrafında döndüğünü kanıtlayarak Güneş Sistemi’ni keşfetmiş oldu.
Galileo'nun kullandığı teleskop /Kaynak
Galileo’nun ayrıca yaptığı Ay'a, Jüpiter'in etrafındaki uydulara, güneş lekelerine ilişkin gözlemleri ve Samanyolu Galaksisi'ni oluşturan sayısız tekil yıldıza ilişkin haberleri modern astronominin doğuşunu ateşledi.
Güneş Sistemi Hangi Galakside?
Gelelim şimdi “Güneş Sistemi nerede?” sorusuna: Güneş Sistemi, çubuklu sarmal sınıfı olan Samanyolu Galaksisi’nin bir parçasıdır. Spiral kollarda birinde bulunan Güneş Sistemi’nin galaksinin merkeze olan uzaklığı yaklaşık 27.000 ışık yılıdır.
Güneş Sisteminin Samanyolu Galaksisi’nde Olduğu Nasıl Bulundu?
Galileo, 1609'da yaptığı gözlemleri Mart 1610'da “Sidereus Nuncius” adlı küçük bir kitapta yayımladı. Kitapta, "Bu dürbün daha önce hiç görülmemiş çok sayıda sabit yıldız keşfetmemi sağladı, bunların sayısı doğal olarak görülebilenlerin on katından fazladır." diye yazdı. Güneş Sistem’inin daha büyük bir yapının parçası olduğu kanıtlandı.
Samanyolu’nun ilk şemasını ise William Herschel tarafından yapılmıştır. Herschel, Kral George III'ün saray astronomuydu. Kral ona 121 cm aynaya sahip 12 metre uzunluğundaki teleskobu da dahil olmak üzere teleskoplar inşa ettirdi. Herschel 1780’lerde bu teleskopla Samanyolu'nun ilk sistematik haritasını çıkardı. Ve evet, şemayı çıkarırken yıldızları tek tek saydı.
1918 yılında genç astronom Harlow Shapley, kümelerin Yay takımyıldızı etrafında merkezlendiğini ve Samanyolu etrafında bir hale oluşturduğunu keşfetti. Shapley bu verileri kullanarak sadece galaksimizin merkezini bulmakla kalmadı, aynı zamanda Samanyolu'nun çok büyük olduğunu gösterdi. Gözlemleri ayrıca Güneş Sistemimizi galaksinin merkezinden çok uzağa yerleştirdi. Galaksimizin büyüklüğü göz önüne alındığında Shapley, küresel kümeler gibi spiral nebulaların da Samanyolu'nun bir parçası olduğunun altını çizdi.
1920'lerde Edwin Hubble, Kaliforniya'daki Mount Wilson Gözlemevinde 30 metrelik Hooker teleskobunu kullanırken Samanyolu'nun evrenin tamamı olmadığını, ada evrenlerden oluşan engin bir denizin parçası olduğunu kanıtladı.
1930’larda radyo astronominin doğuşu, galaksinin sadece tozla değil, aynı zamanda muazzam miktarda soğuk, nötr hidrojen gazıyla dolu olduğunu ortaya çıkardı. Çoğu zaman bir hidrojen atomunun protonu ve elektronu aynı yönde döner. Ancak bazen elektronlar diğer yöne dönerler. Herhangi bir hidrojen atomu için bu sadece her 100 milyon yılda bir gerçekleşir. Bu olduğunda, 21 santimetre dalga boyunda enerji yayılır. Bu dalgalar, çok daha kısa dalga boyuna sahip olan görünür ışığı gizleyen toz bulutlarının içinden geçer. Gök bilimciler 1951'de 21 cm'lik radyasyonu ilk kez tespit ettiklerinde, Samanyolu'nun daha kapsamlı bir resmini oluşturmak için bu bulutların arasından bakmaya başladılar.
Geçtiğimiz 70 yıl içinde, dört ana spiral kola sahip devasa bir galaksinin resmi ortaya çıktı. Güneş Sistemi’nin Perseus ve Sagittarius kolları arasında yer alan daha küçük bir kol olan Orion Spur boyunca yer aldığı keşfedildi. Son yıllarda gökbilimciler galaksimizin merkezi şişkinliğinin bir çubuk yapısına sahip olduğunu keşfettiler.
Güneş Sisteminde Kaç Gezegen Var?
Çoğumuz sistemimizde 9 gezegen olduğunu düşünse de Güneş Sistemi’nde resmi olarak sekiz gezegen vardır: Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün. Bu gezegenlerin hepsi Güneş’in çevresinde belirli bir yörüngede dönerler ve hepsi sistemin önemli parçasıdır.
Güneş Sistemindeki Cüce Gezegenler
Uluslararası Astronomi Birliği (IUA), Güneş Sistemi’nde beş tane cüce gezegen olduğunu belirtiyor: Plüton, Ceres, Eris, Haumea ve Makemake.
Güneş Sistemindeki Gezegenler ve Özellikleri
Güneş Sistemi sıralaması kısaca şöyledir:
Merkür
Venüs
Dünya
Mars
Jüpiter
Satürn
Uranüs
Neptün
Plüton (Cüce gezegen)
Aynı yıldızı paylaştığımız komşularımızı öğrendiğimize göre şimdi Güneş Sistemi’ndeki gezegenlerin özellikleri hakkında çerezlik bilgiler verelim.
Merkür
Güneş’e en yakın gezegen olan Merkür, çok sıcak silikat tabakaya sahip karasal gezegendir. Ayrıca Güneş’e olan yakınlığından dolayı sistemde bir tam yörüngeyi en hızlı tamamlayan gezegendir. Oldukça zayıf bir ekzosferi ve sistemdeki diğer gezegenlere kıyasla oldukça eksantrik bir yörüngesi vardır. Diğer gezegenlere göre küçüktür. Gün ile gece sıcaklığı arasındaki bu büyük farkın nedeni kendi ekseninde çok yavaş dönmesi ve atmosferinin olmamasından kaynaklıdır.
Merkür’ün Özellikleri:
Çap: 4.879,4 km
Hacim: 0,056 Dünya
Kütle: 0,055 Dünya
Ortalama Sıcaklığı: 167°C
Gün Sıcaklığı: Maksimum 427°C
Gece Sıcaklığı: Maksimum -180°C
Yer çekimi kuvveti: 3.7 m/s2
Günöte: 69,82 milyon km
Günberi: 46 milyon km
Kendi Etrafında Dönme Hızı: 10,83 km/s
Kendi Etrafında Tam Dönüş Süresi: 58 gün 16 saat
Yörünge Hızı: 47,87 km/s
Tam Yörünge Süresi: 87,97 gün
Eksen Eğikliği: 0°
Uydu Sayısı: 0
Keşfedilme Yılı: MÖ 3000
Venüs
Güneş sistemindeki ikinci gezegen olan Venüs aynı zamanda sistemdeki en sıcak gezegendir. Bunun sebebi %96,5 karbondioksitten, %3,5 nitrojenden, sülfür dioksit ve diğer gazlardan oluşan atmosferinden kaynaklı. Ayrıca yaklaşık 1.500 aktif volkanı ile Venüs’teki sera gazı etkisi o kadar kısa bir zamanda azalacak gibi de görünmüyor.
Venüs’ün Özellikleri:
Çap: 12.103,6 km
Hacim: 0.857 Dünya
Kütle: 0.815 Dünya
Ortalama Sıcaklığı: 464°C
Yer çekimi kuvveti: 8.87 m/s2
Günöte: 108,94 milyon km
Günberi: 107,48 milyon km
Kendi Etrafında Dönme Hızı: 6,52 km/s
Kendi Etrafında Tam Dönüş Süresi: 243 gün 26 dakika
Yörünge Hızı: 35,02 km/s
Tam Yörünge Süresi: 224,7 gün
Eksen Eğikliği: 177°
Uydu Sayısı: 0
Keşfedilme Yılı: 1610
Dünya
Şimdi gelelim bizlerin yaşadığı bu harikulade, Güneş sistemindeki üçüncü sırada olan karasal gezegene. Dünya, evrende yaşamın var olduğunu -en azından bize- kanıtlamış olan bu koca evrendeki tek gezegen. %78 nitrojen, %21 oksijen, %0.9 argon ve %0.1 diğer gazlardan oluşan atmosferi gezegeni ve bizleri koruyor. Ayrıca diğer karasal gezegenler olan Merkür, Venüs ve Mars’a göre Güneş’ten gelen radyasyonu kolaylıkla koruyabilen güçlü bir manyetik alanı var.
Dünya’nın özellikleri:
Çap: 12.742 km
Hacim: 1.083×10^12 km3
Kütle: 5.9721×10^24 kg
Ortalama Sıcaklığı: 15°C
Yer çekimi kuvveti: 9.807 m/s²
Günöte: 152.097.701 km
Günberi: 147.098.450 km
Kendi Etrafında Dönme Hızı: 1.574 km/s
Kendi Etrafında Tam Dönüş Süresi: 23 saat 56 dakika
Yörünge Hızı: 29,78 km/s
Tam Yörünge Süresi: 365,256365 gün
Eksen Eğikliği: 23°
Uydu Sayısı: 1
Keşfedilme Yılı: MÖ 300 (gezegen olarak)
Dünya’ya En Yakın Gezegen Hangisi?
Ortalama uzaklık olarak Dünya’ya en yakın gezegen Merkür’dür. Nasıl yani? Yörüngesel olarak Dünya’nın hemen yakınındaki Venüs nasıl oluyorda bir alt kümesindeki Merkür’den Dünya’ya daha uzak olabiliyor? Cevap aslında basit: Merkür’ün Dünya’ya daha yakın olmasının sebebi yörüngesinin Venüs’e kıyasla daha kısa olmasından kaynaklanıyor. Öte yandan, Venüs ile Dünya’nın birbirlerine en yakın olduğu zamanlarda aralarında yaklaşık 77,3 milyon km oluyor ve Dünya’ya en yakın gezegen ünvanına bir süreliğine yeniden kavuşuyor.
Dünya’dan Gözüken Gezegenler
Gökyüzünde Güneydoğu, Güney ve Güneybatı yönünde görülebilen en parlak gezegenler.
Günümüzde ışık kirliliğinin daha az olduğu bir yerde sistemimizdeki en parlak gezegenler olan Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn’ü Dünya’dan çıplak gözle görebilirsiniz.
Mars
Kızıl gezegen adıyla da bilinen Mars, Güneş Sistemi’ndeki dördüncü gezegendir. Mars’ın atmosferi %95 karbondioksit, %3 nitrojen, %1,6 argon ve oksijen, karbonmonoksit, su, metan ve diğer gazlarla birlikte yüksek oranda tozdan oluşur. Mars’a “Kızıl gezegen” dememizin sebebi toprağındaki demir oksit, yani pas. Mars’ın toprağında ve kayalıklarında yüksek oranda demir bulunması. Peki Mars nasıl paslandı? Bundan 3,5 milyar yıl önce Mars’ta okyanus olduğu gerçeği ortaya çıkıyor. Zamanla manyetik alanı zayıflayan ve ultraviole ışığa maruz kalan Mars, kurumaya başladı ve yüzeyindeki demirle süperoksitlendi. Bu da onu paslı bir kızıl gezegene dönüştürdü.
Mars’ın özellikleri:
Çap: 6.779 km
Hacim: 0,151 Dünya
Kütle: 0,107 Dünya
Ortalama Sıcaklığı: -65°C
Gün Sıcaklığı: 22°C
Gece Sıcaklığı: -99°C
Yer çekimi kuvveti: 3.720,76 m/s2
Günöte: 249.261.000 km
Günberi: 206.650.000 km
Kendi Etrafında Dönme Hızı: 866 km/s
Kendi Etrafında Tam Dönüş Süresi: 24 saat 36 dakika
Yörünge Hızı: 24,077 km/s
Tam Yörünge Süresi: 686,93 gün
Eksen Eğikliği: 25°
Uydu Sayısı: 2
Keşfedilme Yılı: 1610
Jüpiter
Güneş Sistemi’nde beşinci sırada ve karasal gezegenlerin oluşmasında büyük rol oynayan gaz devi Jüpiter. Dış katmanlarından içe doğru gaz, sıvı ve metalik hidrojen ve helyumdan oluşan, en dış atmosferinin ise %90’ı hidrojen, %10’u helyum olan bu devasa gaz devi, sistemimizdeki en büyük gezegen. Güneş’le aynı elementlerden oluşması ve kütlesinin yeterince büyük olmadığı için termonükleer füzyon başlatamaması yüzünden bazı kaynaklar Jüpiter’e “başarısız yıldız” etiketini de veriyor. Ayrıca pek bilinmese de Jüpiter’in de Satürn gibi bir halkası var ama pek şaşaalı değil.
Jüpiter’in özellikleri:
Çap: 139.820 km
Hacim: 1321,33 Dünya
Kütle: 317,83 Dünya
Ortalama Sıcaklığı: -110°C
Yer çekimi kuvveti: 25,92 m/s²
Günöte: 817 milyon km
Günberi: 741 milyon km
Kendi Etrafında Dönme Hızı: 45.558 km/s
Kendi Etrafında Tam Dönüş Süresi: 9 saat 55 dakika
Yörünge Hızı: 13,07 km/s
Tam Yörünge Süresi: 11,86 yıl
Eksen Eğikliği: 3°
Uydu Sayısı: 95
Keşfedilme Yılı: 7 Ocak 1610
Satürn
Güneş Sistemi’nde altıncı sırada yer alan Satürn, ikinci en büyük gezegendir. Satürn’ü onu sarmalayan devasa halkalarından tanırız. Satürn’ün 282.000 km uzunluğunda ve yaklaşık 1 km kalınlığında olan halkaları içten dışa olarak D, C, B, A, F, G ve E katmanlarından oluşur. Bu halkalarda milyarlarca buz, toz ve kaya parçaları bulunur. Jüpiter’den sonra Güneş Sistemi’ndeki en yaşlı gezegen Satürn’dür.
Satürn’ün özellikleri:
Çap: 116.464 km
Hacim: 763,59 Dünya
Kütle: 95,16 Dünya
Ortalama Sıcaklığı: -140°C
Gün Sıcaklığı: -170°C
Gece Sıcaklığı: -280°C
Yer çekimi kuvveti: 11,19 m/s²
Günöte: 1.514,50 milyon km
Günberi: 1.352,55 milyon km
Kendi Etrafında Dönme Hızı: 36.840 km/s
Kendi Etrafında Tam Dönüş Süresi: 10 saat 33 dakika
Yörünge Hızı: 9,69 km/s
Tam Yörünge Süresi: 29,42 yıl
Eksen Eğikliği: 27°
Uydu Sayısı: 146
Keşfedilme Yılı: 1610
Uranüs
Sistemimizde yedinci sırada bulunan Uranüs bir buz devidir. Çekirdeğinin üstündeki kabuk su, metan ve amonyak sıvılarından oluşmuştur. Atmosferi ise %83 hidrojen, %15 helyum, %2 metan ve diğer elementlerden oluşan Uranüs, Güneş sistemindeki en soğuk gezegendir. Ayrıca 98 derece eksen eğikliği ile Güneş’in etrafında yanlamasına dönen tek gezegen. Bu eksen eğikliğinin sebebinin zamanında Dünya büyüklüğünde bir proto gezegenin Uranüs’e çarpşması sonucunda olduğu düşünülüyor. Ayrıca 13 tane halkası vardır.
Satürn’ün özellikleri:
Çap: 50.724 km
Hacim: 63,08 Dünya
Kütle: 14,54 Dünya
Ortalama Sıcaklığı: -195°C
Gün Sıcaklığı: -197°C
Gece Sıcaklığı: -224°C
Yer çekimi kuvveti: 9,01 m/s²
Günöte: 3 trilyon km
Günberi: 2,7 trilyon km
Kendi Etrafında Dönme Hızı: 14.794 km/s
Kendi Etrafında Tam Dönüş Süresi: 17 saat 14 dakika
Yörünge Hızı: 6,81 km/s
Tam Yörünge Süresi: 83,75 yıl
Eksen Eğikliği: 98°
Uydu Sayısı: 27
Keşfedilme Yılı: 13 Mart 1781
Neptün
Güneş sisteminin ikinci buz devi olan Neptün, en dış yörüngededir. Buz, metan ve amonyaktan oluşan katmanı çekirdeğinin çevresini kaplar. Atmosferi %80 hidrojen, %19 helyum ve metandan oluşur ve 5 tane ana halkası bulunur.
Neptün’ün özellikleri:
Çap: 49.244 km
Hacim: 57,74 Dünya
Kütle: 17,15 Dünya
Ortalama Sıcaklığı: -200°C
Gün Sıcaklığı: -201°C
Gece Sıcaklığı: -223°C
Yer çekimi kuvveti: 11,27 m/s²
Günöte: 4,55 trilyon km
Günberi: 4,47 trilyon km
Kendi Etrafında Dönme Hızı: 9.719 km/s
Kendi Etrafında Tam Dönüş Süresi: 16 saat
Yörünge Hızı: 5,43 km/s
Tam Yörünge Süresi: 163,72 yıl
Eksen Eğikliği: 28°
Uydu Sayısı: 14
Keşfedilme Yılı: 23 Eylül 1846
Plüton
Güneş Sistemimizin minik gezegeni Plüton’u görmezden gelmeye içim el vermedi. Plüton aslında 1930’dan 2006’ya kadar bir gezegen olarak sayılıyordu ve Güneş Sistemimiz 9 gezegendi. Ancak Uluslararası Astronomi Birliği (IAU) 2006’da bir gök cisminin gezegen olarak sayılması için üç kural getirdi:
Bir gezegen yuvarlak olmalı.
Bir gezegen yıldızın etrafında dönmeli.
Bir gezegen, yörüngesinin çevresini temizlemiş olmalı.
Plüton aslında ilk iki sınavdan geçiyor; yuvarlak ve Güneş’in etrafında dönüyor. Ancak Plüton kütlesel olarak çok küçük olduğu için Güneş’in etrafındaki yörüngesinde kütleçekim olarak baskın değil. Plüton, yörüngesindeki diğer cisimlerin kütlesinin yalnızca 0,007 katıdır. Buna karşılık Dünya, yörüngesindeki diğer cisimlerin 1,7 milyon katı kütleye sahiptir. Bu nedenle Plüton bir gezegen değil, cüce gezegen sınıfına girer.
Öte yandan Plüton’un atmosferi çoğunlukla nitrojen, metan ve karbonmonoksitten oluşmuştur. %70 kayalık ve %30 buzlu sudan oluşur. Yörüngesi diğer gezegenlere göre eksantriktir. Ayrıca Plüton’un Charon adında kendi kütlesine çok yakın bir uydusu vardır. Plüton, Charon ile kütleçekim kilidi yaşar, yani ikisi her zaman birbirlerinin aynı yüzünü görür.
Plüton’un özellikleri:
Çap: 2.366,6 km
Hacim: 0,0065 Dünya
Kütle: 0,0022 Dünya
Ortalama Sıcaklığı: -225°C
Gün Sıcaklığı: -222°C
Gece Sıcaklığı: -242°C
Yer çekimi kuvveti: 0,62 m/s²
Günöte: 7,304 trilyon km
Günberi: 4,434 trilyom km
Kendi Etrafında Dönme Hızı: 4.666 km/s
Kendi Etrafında Tam Dönüş Süresi: 153 saat
Yörünge Hızı: 4,74 km/s
Tam Yörünge Süresi: 247,92 yıl
Eksen Eğikliği: 120°
Uydu Sayısı: 5
Keşfedilme Yılı: 18 Şubat 1930
Güneş Sistemindeki Gezegen Türleri
Güneş Sisteminde yer alan gezegenler karasal ve gazsal gezegenler olarak ikiye ayrılır. Bu ikiye ayrım, Jüpiter ve Satürn’ün yörüngesel rezonansından kaynaklıdır.
Güneş Sistemindeki Karasal Gezegenler
Güneş’e en yakın 4 gezegen olan Merkür, Venüs, Dünya ve Mars karasal gezegenlerdir. Bu dörtlü grup aynı zamanda iç gezegenler olarak da bilinirler çünkü yörüngeleri Güneş’e yakındır. Öte yandan, bu gezegenlerin karasal olmalarının sebebi Jüpiter ve Satürn’dür. Sistemimizdeki iki gaz devi, Güneş’in etrafında dönmeye başladıktan sonra yörüngelerindeki ve çevrelerindeki gazları kendilerine katmışlardır. Bunun sonucunda Güneş’in daha yakınında oluşacak gezegenlerin temelleri atılması için kaya parçaları kalmıştır. Güneş Sistemi’ndeki en büyük karasal gezegen Dünya’dır.
Güneş Sistemindeki Gazsal Gezegenler
Güneş sistemindeki gazsal gezegenler ayrıca dış gezegenler; Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün’dür. Bu grup ayrıca dış gezegenler olarak da bilinirler çünkü Güneş’e çok uzaktırlar ve yörüngeleri geniştir. Güneş Sistemi’ndeki gazsal gezegenlerin en büyüğü Jüpiter’dir.
Güneş Sistemindeki En Büyük Gezegen
Sistemimizdeki en büyük gezegen 69.911 km çapıyla Jüpiter’dir. Dünya’dan %1.120 büyük olan Jüpiter’in içine 1.300’den fazla Dünya sığdırabilirsiniz. En büyük ikinci gezegen ise 58.232 km çapıyla Satürn’dür ve Dünya’dan çap olarak %945 daha büyüktür. Satürn’ün içine 764 tane Dünya sığdırabilirsiniz.
Güneş Sistemindeki Gezegenlerin Büyüklük Sıralaması
Büyükten küçüğe Güneş Sistemi’ndeki gezegenlerin yüz ölçümleri:
Jüpiter (69.911 km)
Satürn (58.232 km)
Uranüs (25.362 km)
Neptün (24.622 km)
Dünya (6.371 km)
Venüs (6.052 km)
Mars (3.390 km)
Merkür (2.440 km)
Güneş Sistemindeki En Küçük Gezegen
Merkür, 4.879,4 km çapıyla Güneş Sistemindeki en küçük gezegendir. Dünya’nın yaklaşık üçte birinden biraz fazla büyük olan Merkür’ün zamanla daha da küçüldüğünü gösteriyor. 2014’te yayımlanan bir araştırma, bu küçük gezegenin soğuyan bir demir çekirdeğin üzerindeki tek bir kıtasal plakadan oluştuğunu ve çekirdek soğudukça katılaşarak gezegenin hacmini azaltarak küçülmesine neden olduğunu gösteriyor.
Güneş Sistemindeki Gezegenlerin Küçükten Büyüğe Sırası
Küçükten büyüğe Güneş Sistemi’ndeki gezegenlerin sırasıyla büyüklükleri:
Merkür (2.440 km)
Mars (3.390 km)
Venüs (6.052 km)
Dünya (6.371 km)
Neptün (24.622 km)
Uranüs (25.362 km)
Satürn (58.232 km)
Jüpiter (69.911 km)
Güneş Sisteminin En Soğuk Gezegeni
Güneş sistemindeki en soğuk gezegen -224°C sıcaklığıyla Uranüs’tür. Güneş’e en uzak gezegen Neptün olmasına rağmen Uranüs’ün bu kadar soğuk olmasının nedeninin geçmişte büyük bir çarpışma yaşadığı teorisinde. Uranüs’ün yıkıcı bir çarpışma sonucunda çekirdeğindeki bütün enerjiyi kaybettiği düşünülüyor.
Güneş Sistemindeki Gezegenlerin Soğuktan Sıcağa Sıralaması
Ortalama sıcaklık olarak soğuktan sıcağa Güneş Sistemi gezegen sırası:
Neptün (-200°C)
Uranüs (-195°C)
Satürn (-140°C)
Jüpiter (-110°C)
Mars (-65°C)
Dünya (15°C)
Merkür (167°C)
Venüs (464°C)
Güneş Sisteminin En Sıcak Gezegen
Güneş Sistemi’ndeki en sıcak gezegen Venüs’tür. Güneş’e yakınlığı ikinci sırada olmasına rağmen ortalama sıcaklık konusunda Merkür’ün eline su döken Venüs’ün bu kadar sıcak olmasının sırrı bir atmosferinin olmasında. Venüs’ün atmosferi hidrojen açısından o kadar yoğundur ki bütün ısıyı hapseder ve gezegende çok şiddetli bir sera etkisi uygular ve gece-gündüz ısı kaybını neredeyse 0’a indirir.
Merkür Neden Venüs’e Göre Daha Soğuk?
Sıcaklık konusunda Merkür’ün Venüs’ü geçememesinin tek sebebi bir atmosferinin olmaması. Bunun iki sebebi var: Büyüklüğü ve Güneş’e olan yakınlığı. Merkür, Güneş Sistemimizdeki en küçük gezegen ve bunun dezavantajlarını çevresinde gazları tutabilecek kadar büyük bir kütleçekim gücü olmamasıyla yaşıyor. Öte yandan Güneş’e en yakın gezegen, yani yeterli çekim gücü olsaydı bile Güneş onun atmosferini yok ederdi.
Güneş Sistemindeki Gezegenlerin Sıcaktan Soğuğa Sıralaması
Güneş Sisteminde yer alan gezegenlerin ortalama olarak sıcaktan soğuğa sırası:
Venüs (464°C)
Merkür (167°C)
Dünya (15°C)
Mars (-65°C)
Jüpiter (-110°C)
Satürn (-140°C)
Uranüs (-195°C)
Neptün (-200°C)
Güneş Sistemindeki En Yaşlı Gezegen
Güneş Sistemindeki en yaşlı gezegen Jüpiter’dir. Jüpiter’in ardından Satürn oluşmuştur. Daha sonra Uranüs ve Neptün’ün oluştuğu biliniyor.
Güneş Sistemindeki En Genç Gezegen
Güneş Sistemindeki en genç gezegenin karasal gezegenlerden biri ancak hangisi olduğu kesin olarak bilinmiyor. 2013’te yayımlanan bir makaleye göre Jüpiter ile Satürn’ün rezonansı nedeniyle zamanla Jüpiter’in iç kısımda çok sayıda proto karasal gezegen oluştu. Geç Dönem Ağır Bombardımanı’nın da bu konuda büyük rolü olduğu düşünülüyor. Yaşanan olayların etkisi ve proto gezegenlerin oluşup yok olmaları hangi karasal gezegenin ilk oluştuğunu hesaplamamızı zorlaştırıyor.
Güneş Etrafında En Hızlı Dönen Gezegen
Güneş etrafında en hızlı dönen gezegen Merkür’dür. Bunun tek sebebi vardır: Güneş’e olan yakınlığı. Bir gezegen, merkez yıldıza ne kadar yakınsa kütleçekimden o kadar fazla etkilenir ve haliyle çevresinde daha hızlı döner. Merkür ile Güneş arasında 68,761 milyon km vardır. Kıyas yapmak gerekirse, Dünya ile Güneş’in arasında 148,56 milyon km vardır.
Güneş Sistemindeki Gezegenlerin Hızlıdan Yavaşa Dönme Sıralaması
Gezegenlerin Güneş’e yakınlık sırasına göre yörüngelerinin hızlıdan yavaşa doğru sıralaması ve tam yörünge süreleri:
Mercury: 47,87 km/s (87,97 gün)
Venus: 35,02 km/s (224,7 gün)
Earth: 29,78 km/s (365,256365 gün)
Mars: 24,077 km/s (686,93 gün)
Jupiter: 13,07 km/s (11,86 yıl)
Saturn: 9,69 km/s (29,42 yıl)
Uranus: 6,81 km/s (83,75 yıl)
Neptune: 5,43 km/s (163,72 yıl)
Güneş Etrafında En Yavaş Dönen Gezegen
Güneş etrafında en yavaş dönen gezegen Neptün’dür çünkü Güneş ile arasında 4,4727 milyar km uzaklık vardır. Ya da biraz daha akıl almaz bir bilgi olarak Neptün ile Güneş’in arasındaki mesafeye yaklaşık 352.647 Dünya girebilir diyelim. Umarım bu sizi hayrete düşürebilmiştir.
Güneş Sistemindeki Gezegenlerin Yavaştan Hızlıya Dönme Sıralaması
Gezegenlerin Güneş’e yakınlık sırasına göre yörüngelerinin yavaştan hızlıya doğru sıralaması ve tam yörünge süreleri:
Neptune: 5,43 km/s (163,72 yıl)
Uranus: 6,81 km/s (83,75 yıl)
Saturn: 9,69 km/s (29,42 yıl)
Jupiter: 13,07 km/s (11,86 yıl)
Mars: 24,077 km/s (686,93 gün)
Earth: 29,78 km/s (365,256365 gün)
Venus: 35,02 km/s (224,7 gün)
Mercury: 47,87 km/s (87,97 gün)